"Οι χαμένοι του παγκόσμιου καπιταλισμού": Μια διεισδυτική ματιά από το Poleconomix.gr

Σε ένα από τα καλύτερα, κατά την άποψή μου, οικονομικά βιβλία του 2016, με τίτλο The Great Convergence: Information Technology and the New Globalization, Cambridge/Mass. & London: Belknap/Harvard University Press, ο Richard Baldwin υπογραμμίζει ότι η σύγχρονη (μετά το 1990) φάση της παγκοσμιοποίησης αφορά στην διασυνοριακή αποσύνδεση των σταδίων της παραγωγικής διαδικασίας – και τον σχηματισμό παγκόσμιων αλυσίδων παραγωγής – διαλαμβάνοντας, ειδικότερα, την μετατόπιση παραγωγικών δραστηριοτήτων και θέσεων εργασίας από τις πλούσιες οικονομίες προς τις οικονομίες με χαμηλό κόστος εργασίας. Τούτο είναι αποτέλεσμα της τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνίας που, ευνοώντας την γρήγορη και φθηνή διάδοση της γνώσης, επιτρέπει την συνάντηση της τελευταίας με την φθηνή εργασία και τον συνδυασμό τους και συνεπάγεται την ανακατανομή της (τεχνολογικώς σύγχρονης, υψηλής παραγωγικότητας) βιομηχανικής παραγωγής προς όφελος των οικονομιών με χαμηλό κόστος εργασίας, ιδίως εκείνων (π.χ. Κίνα, Κορέα, Ινδονησία, Πολωνία) που βρίσκονται εγγύτερα στις πλούσιες βιομηχανικές υπερδυνάμεις (Ιαπωνία, Ηνωμένες Πολιτείες, Γερμανία).

Σε ικανό βαθμό, η τάση συγκέντρωσης της βιομηχανίας – η επιλεκτική άρθρωση και το ελεγχόμενο μήκος της αλυσίδας παραγωγής – ανάγεται στο (πολλαπλό) κόστος (συνεχούς) μετακίνησης των ανθρώπων, στελεχών των επιχειρήσεων και τεχνικών, μεταξύ των τόπων εγκατάστασης των βασικών κρίκων της αλυσίδας παραγωγής. Ίσως, παρ’ όλα αυτά, υποστηρίζει πάλι ο Baldwin, η ανάπτυξη της τηλε-παρουσίας και της τηλε-ρομποτικής και, δι’ αυτών, η αποσύνδεση των υπηρεσιών εργασίας από τους εργαζόμενους, μεταβάλλουν δραματικώς στο μέλλον τον χαρακτήρα της παγκοσμιοποίησης, μετασχηματίζοντας τις υφιστάμενες και δημιουργώντας νέες παγκόσμιες αλυσίδες παραγωγής και, επίσης, αυξάνοντας το εύρος και την ποσότητα των θέσεων εργασίας που εκτίθενται στον διεθνή ανταγωνισμό.

Η λογιστική της σύγχρονης φάσης του παγκόσμιου καπιταλισμού είναι, εν μέρει μόνο, γνωστή και, κατά μεγάλο μέρος, απρόβλεπτη. Σε αντίθεση προς την προγενέστερη (προ του 1990) φάση της αποσύνδεσης παραγωγής και κατανάλωσης, οι κερδισμένοι και οι χαμένοι της παγκοσμιοποίησης δεν συναθροίζονται κλαδικώς ή, αναλόγως επιπέδου δεξιοτήτων και τόσο οι πρώτοι όσο και οι δεύτεροι μπορεί να εντοπίζονται παντού – ωστόσο η κατανομή των αποτελεσμάτων μεταξύ επαγγελμάτων είναι παρατηρήσιμη και καταγεγραμμένη. Η επιτάχυνση της τεχνολογικής μεταβολής, πάντως, θα έχει πιθανότατα ως αποτέλεσμα την αύξηση της τυχαιότητας και της αβεβαιότητας ως προς την κατανομή των αποτελεσμάτων, ιδίως, όπερ και κρισιμότερο πολιτικώς, ως προς την ταυτότητα των χαμένων. Εκείνο που είναι, όμως, σχεδόν αναμφίλεκτο είναι πως, εάν κάτι δεν αλλάξει, η απόσταση μεταξύ ωφελημένων και χαμένων και, κατ’ επέκταση, η οικονομική ανισότητα θα τείνει να διευρύνεται.

Το τυχαίο και απρόβλεπτο των αποτελεσμάτων της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης δεν διευκολύνει, ασφαλώς, την εφαρμογή πολιτικής ανακούφισης και, κυρίως, υποστήριξης των χαμένων. Είναι δυσχερής, για παράδειγμα, ο σχεδιασμός πολιτικής εκπαίδευσης και πολιτικής επαγγελματικής κατάρτισης, όταν η ταξινόμηση των αναγκών – η σύνθεση της ζήτησης – και ο προσδιορισμός των κατευθύνσεων είναι λίγο πολύ ασαφείς και μεταβαλλόμενες διαρκώς. Είναι δυσχερής, επίσης, η μεταρρύθμιση (η προσαρμογή) των συστημάτων φορολογίας και, κυρίως, μεταβιβάσεων, όταν η δημογραφική και κοινωνική-οικονομική ταυτότητα των πληττόμενων και επωφελούμενων είναι εκ των προτέρων απροσδιόριστη/ μη προβλέψιμη. Και είναι δυσχερής, πολύ περισσότερο, η εφαρμογή οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, όταν τα ενδεχόμενα οφέλη ανταγωνιστικότητας διαχέονται μεταξύ των (διαφορετικής εθνικής προέλευσης) εταίρων στις παγκόσμιες αλυσίδες παραγωγής.

Από αυτή την άποψη, λοιπόν, ενισχύεται η σκοπιμότητα βαθύτερων και ουσιωδέστερων μεταρρυθμίσεων. Σκόπιμη είναι, για παράδειγμα, η στροφή των κυβερνήσεων σε πολιτικές ενεργού παρακολούθησης των τεχνολογικών αλλαγών και υποκίνησης αποδοτικών οικονομικώς και χρήσιμων, για την κοινωνική οικονομία, πρωτοβουλιών έρευνας και καινοτομίας – και αποθάρρυνσης άλλων. Σκόπιμη είναι, επίσης, η προσεκτική εξέταση του ενδεχόμενου εισαγωγής του θεσμού του βασικού εισοδήματος, ίσως σταδιακώς και σε συνάρτηση με την, ως εξ αυτού, ριζοσπαστική μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους. Ο μακαρίτης Tony Atkinson μας έχει δείξει πως όσο και αν φαίνονται απόμακρες πολιτικώς, αυτές και άλλες προτάσεις οικονομικής και κοινωνικής μεταρρύθμισης έχουν ισχυρή δόση οικονομικής λογικής, ικανή να κάμψει πολιτικές αντιρρήσεις.

Ίσως, στην εποχή του Τραμπ και προκειμένου να μην προστεθεί άλλο όνομα δίπλα στο δικό του, η πολιτική συζήτηση για αυτές τις μεταρρυθμίσεις πρέπει να ξεκινήσει γρήγορα. Υπάρχουν, άραγε, οι εισηγητές; (1)

Ν.Κ.

(1) Φαίνεται πως ναι. Ο υποψήφιος για το χρίσμα του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος Benoît Hamon υποστηρίζει παραλλαγές αμφότερων των μεταρρυθμιστικών δράσεων που προτείνονται παραπάνω.